ჟურნალი ნომერი 2 ∘ თენგიზ ვერულავა ∘
ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოს მოხმარების მიმართ და თამბაქოს საწინააღმდეგო საკონსულტაციო პრაქტიკა

journal N2 2025 

DOI: 10.52340/ekonomisti.2025.02.06

ანოტაცია. ექიმებს მნიშვნელოვანი როლი აკისრიათ პაციენტებში თამბაქოს მოხმარების შეწყვეტის ხელშეწყობაში. პაციენტების დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება და პრევენციული ღონისძიებების გატარება ხშირად დამოკიდებულია ექიმების ცოდნასა და შეხედულებებზე თამბაქოს მავნე ზემოქმედების შესახებ. მოცემული კვლევის მიზანია ექიმების დამოკიდებულებების გაანალიზება თამბაქოს მოხმარების მიმართ და ანტითამბაქო კონსულტაციების გატარება პაციენტებთან. მეთოდოლოგია: რაოდენობრივი, ჯვარედინი-სექციური კვლევა ჩატარდა 2024 წლის ოქტომბრიდან დეკემბრამდე. თბილისის ხუთ მსხვილ საავადმყოფოში შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით შეირჩა 275 ექიმი, რომელთაგან 242-მა შეავსო წინასწარ სტრუქტურირებული ელექტრონული კითხვარი ონლაინ პლატფორმაზე (Google Forms). შედეგები: კვლევამ აჩვენა, რომთამბაქოს მოხმარების გავრცელების მაჩვენებელი იყო 39.4% მამაკაცებში და 13.63% ქალებში. ქვეყანაში თამბაქოს მომხმარების საშუალო მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად აღემატება ექიმებში გავრცელებულ მაჩვენებელს. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ქირურგებს შორის (n=12; 24%). თამბაქოს მოხმარება უფრო ადრეულ ასაკში (16 წლამდე) იწყება მამაკაცებში, ვიდრე ქალებში (16-20 წლის ასაკში). გამოკითხულთა უმრავლესობის (84%; n=204) აზრით, ექიმი არ უნდა ეწეოდეს თამბაქოს, რადგან ის პაციენტებისთვის მაგალითის მიმცემია. 74%-ის შეფასებით, ექიმის რჩევა, რომელიც თამბაქოს მოხმარების თავიდან აცილებას ემსახურება, მოტივაციას აძლევს პაციენტს თამბაქოზე უარის თქმისკენ. ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოს მომხმარებელ პაციენტებთან ძირითადად განპირობებულია მათი თამბაქოს მოხმარების სტატუსით. მწეველი ექიმები უფრო ლოიალურად იქცევიან თამბაქოს მომხმარებელი პაციენტების მიმართ, ვიდრე არამწეველი ექიმები. ასევე, მწეველი ექიმების უმრავლესობა თვლის, რომ ანტითამბაქო კონსულტაციებს პაციენტებზე მნიშვნელოვანი შედეგი არ მოაქვს. დასკვნები: თამბაქოს მოხმარების მაღალი გავრცელება არსებობს ექიმებში, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ფლობენ ინფორმაციას თამბაქოს როლზე სხვადასხვა დაავადების განვითარებაში. მიზანშეწონილია ექიმების ცნობიერების ამაღლება თამბაქოზე უარის თქმის სხვადასხვა მეთოდების შესახებ. მიზანშეწონილია, ექიმების განათლების ამაღლება თამბაქოს მოხმარებაზე უარის თქმის ეფექტურ მეთოდებთან დაკავშირებით. თამბაქოს წინააღმდეგ ბრძოლის სწავლების ინტეგრაცია სამედიცინო უნივერსიტეტების სასწავლო პროგრამებში მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს ექიმების ჩართულობას ანტითამბაქო კონსულტაციებში.

საკვანძო სიტყვები: ექიმი, თამბაქოს მოხმარება, თამბაქოზე უარის თქმა.

შესავალი 

ექიმები განსაკუთრებულად აქტიურად მონაწილეობენ დაავადებების პრევენციაში და ჯანმრთელი ცხოვრების წესის დამკვიდრებაში. ამ მხრივ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ექიმების როლი თამბაქოს საწინააღმდეგო რჩევების მიცემასა და მისი ჯანმრთელობისთვის საზიანო გავლენების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებაში (Matouq et al. 2018).

ექიმებისთვის, რომლებიც ჯანმრთელი ცხოვრების წესის წარმომადგენლები არიან, თამბაქოს საწინააღმდეგო პოზიცია ვალდებულებაა. უფრო მეტიც, პაციენტების თამბაქოს მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულება ხშირ შემთხვევაში სწორედ ექიმების რჩევებითა და მოწოდებებით ყალიბდება, რადგან მათი როლი თამბაქოს მოხმარების პრევენციაში განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია (Reile et al. 2018). ცხადია, არამწეველი ექიმები თამბაქოს საწინააღმდეგო კონსულტაციის ჩატარებისთვის გაცილებით მეტ სტიმულს ფლობენ, ვიდრე მწეველი ექიმები (Edwards et al. 2018).

კვლევების მიხედვით, ექიმების საშუალოდ 22% ყოფილ მეწეველად აღიქმება, ხოლო 7% - ამჟამად ეწევა (Foundation for a Smoke-Free World, 2023). უმეტეს ქვეყნებში, მწეველი ექიმების მინიმუმ 78%-ს სურს თამბაქოზე უარის თქმა. ექიმების დიდი უმრავლესობა — 71%-დან 94%-მდე — თანხმდება, რომ პაციენტების დახმარება თამბაქოზე უარის თქმაში პრიორიტეტია. ექიმები ხშირად აღნიშნავენ, რომ ისინი პერიოდულად განიხილავენ თამბაქოს საკითხს პაციენტებთან. საუბრები ძირითადად ფოკუსირებულია იმ სარგებელზე, რაც მოჰყვება თამბაქოს მოხმარების შემცირებას ან შეწყვეტას, და იმ რისკებზე, რაც ჯანმრთელობას ემუქრება თამბაქოს მოხმარების გაგრძელების შემთხვევაში.

ცხრილი 1: ექიმების თამბაქოს მოხმარების ქცევა

	საშუალო	ინდოეთი	აშშ	იტალია	ბრიტანეთი	ჩინეთი	გერმანია	იაპონია
ექიმების მოწევის ჩვევები ყოფილი მწეველი / ამჟამად მწეველი	22/7	9/5	11/1	27/9	13/2	17/11	30/8	24/5
ცდილობდა მოწევისთვის თავის დანებებას	78%	86%	79%	80%	79%	89%	82%	61%
სულ მცირე ერთხელ გეგმავს უახლოეს მომავალში მოწევისთვის თავის დანებებას	89%	90%	90%	90%	89%	96%	80%	92%
გამოყენებული ჰქონდა ნიკოტინის შემცვლელი თერაპია	38%	50%	37%	29%	32%	49%	30%	19%
არასდროს მიუღია მონაწილეობა თამბაქოს შემცირების ტრენინგზე პროგრამაში ან თვითონვე არ აქვს მიღებული შესაბამისი უნარები	25%	22%	15%	30%	17%	22%	30%	27%
პაციენტების დახმარება თამბაქოზე უარის თქმაში პრიორიტეტია	87%	94%	93%	90%	89%	88%	83%	82%
მოწევაზე უარის თქმის შესახებ საუბრის სიხშირე მწეველ პაციენტებთან (პერიოდულად)	32%	27%	30%	28%	38%	24%	35%	42%
პაციენტებთან, რომლებიც ეწევიან, მიმდინარეობს საუბარი თამბაქოს მოხმარების გაგრძელებასთან დაკავშირებულ ჯანმრთელობის რისკებზე	73%	80%	74%	71%	78%	63%	71%	67%
თამბაქოს შემცირების დამხმარე საშუალებების ეფექტურობა, სოციალური ან ოჯახური მხარდაჭერა	82%	94%	79%	82%	77%	73%	88%	84%

წყარო: Foundation for a Smoke-Free World. Doctors' Survey: Global results. Sermo, 2023

ექიმებს კარგად გააზრებული აქვთ თავიანთი პროფესიული პასუხისმგებლობა და გაანალიზებული აქვთ თავიანთი როლი ჯანმრთელი ცხოვრების წესის დამკვიდრებაში (Verulava et al. 2020). შესაბამისად, ისინი უფრო აქტიურად მონაწილეობენ თამბაქოს საწინააღმდეგო პრევენციულ ღონისძიებებში (Besson et al. 2021).

კვლევები ადასტურებენ, რომ ექიმების მიერ ჩატარებული კონსულტაციები ეფექტური გზაა თამბაქოს მომხმარებელთა რაოდენობის შემცირებისთვის (Kilgore et al. 2021). კვლევებმა ასევე აჩვენა, რომ ოჯახის ექიმის მიერ სულ მცირე 1 ან 2 წუთის გამონახვა თამბაქოს საწინააღმდეგო კონსულტაციისთვის ზრდის პაციენტების მიერ თამბაქოს მოხმარებაზე უარის თქმის მაჩვენებელს 8%-ით (Ockene et al. 1994). შესაბამისად, თამბაქოს მოხმარების კონტროლისა და მართვის თვალსაზრისით, ექიმები მნიშვნელოვან პოზიტიურ როლს ასრულებენ თავიანთი პაციენტების ცხოვრებაში (Wang et al. 2021).

ზოგიერთ ქვეყანაში, ექიმების შორის მწეველთა რაოდენობა საკმაოდ მაღალია (Qiao et al. 2022; Carlos et al. 2020). ნათელია, რომ ექიმი, რომელიც თავად ეწევა თამბაქოს, ვერ წარმოადგენს კარგ მაგალითსა და მრჩეველს პაციენტებისთვის.

საქართველოში, ჯერჯერობით არ ჩატარებულა კვლევა, რომელიც შეისწავლიდა თამბაქოს მოხმარებას ქართველი ექიმების შორის, ან გამოიკვლევდა, რამდენად არიან ისინი ჩართული თამბაქოს პრევენციულ ღონისძიებებში პაციენტებთან. აღნიშნული კვლევა მიზნად ისახავს შეაფასოს ექიმების თამბაქოს მოხმარების ქცევა და მათი შეხედულება პაციენტებთან ჩატარებული თამბაქოს საწინააღმდეგო პრევენციული კონსულტაციების ეფექტიანობაზე.

მეთოდოლოგია

ჩატარდა რაოდენობრივი, ჯვარედინ-სექციური კვლევა. მონაცემთა შეგროვება განხორციელდა თბილისში, საქართველოში, 2020 წლის ოქტომბრიდან დეკემბრის ჩათვლით.

კვლევის პოპულაციას წარმოადგენდნენ თბილისის ხუთი დიდი კლინიკის 242 კვალიფიციური, ლიცენზირებული, სრულ განაკვეთზე დასაქმებული ექიმი. შერჩეულ კლინიკებს შორის 3 იყო ზოგადი პროფილის, ხოლო 2 სპეციალიზებული. მათი საქმიანობის სტაჟი მინიმუმ 2 წელიწადს მოიცავდა, და მათი პაციენტების მინიმუმ 5% მწეველია. შერჩეულ ექიმთა სპეციალობები იყვნენ: კარდიოლოგი, ოჯახის ექიმი, ქირურგი, ანესთეზიოლოგი და მეან-გინეკოლოგი.

კვლევის ინსტრუმენტი წარმოადგენდა წინასწარ შედგენილ კითხვარს, რომელიც დაფუძნებული იყო იაპონიის სამედიცინო ასოციაციის მიერ ექიმებში თამბაქოს მოხმარების შესახებ შედგენილ კითხვარებზე (Kaneita et al. 2013). ადგილობრივი კულტურისა და გარემოს გათვალისწინებით, კითხვარში შეტანილ იქნა გარკვეული მოდიფიკაციები. კვლევის ფარგლებში კითხვარი მოიცავდა მონაცემებს სოციო-დემოგრაფიული მახასიათებლების შესახებ (სქესი, ასაკი, სამედიცინო სპეციალობა), ასევე ინფორმაციას თამბაქოს ამჟამინდელი და წარსული მოხმარების სტატუსზე, დღეში მოწეული სიგარეტების რაოდენობაზე, მოწევის ხანგრძლივობაზე (წლებით), ნიკოტინის შემცველობის ტიპზე, მოწევის დაწყების ასაკსა და მიზეზებზე, ასევე წინა წლის განმავლობაში თამბაქოზე უარის თქმის მცდელობებზე.

ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოსთან დაკავშირებით შეფასდა 6 საკითხით. გამოყენებული იყო სამპუნქტიანი ლიკერტის სკალა: ვეთანხმები (1), არ ვეთანხმები (2), გაურკვეველი ვარ (3).

გამოკითხვა ჩატარდა ონლაინ პლატფორმაზე (Google Forms). თითოეულ მონაწილეს ელფოსტით გაეგზავნა ელექტრონული კითხვარი, რომელსაც საბოლოოდ 242-მა მონაწილემ უპასუხა. გამოკითხვა ღია იყო 3 თვის განმავლობაში და მონაწილეობისთვის 2 შეხსენება გაეგზავნა. ანალიზი ჩატარდა პროგრამა SPSS for Windows ვერსია 23-ის მეშვეობით.

ეთიკური ნებართვა მიღებული იქნა კავკასიის უნივერსიტეტის ეთიკის კომიტეტისგან (17.2024_06_09_CU). კვლევაში მონაწილეობის მიღებამდე ყველა პირს სთხოვეს შეევსოთ წერილობითი თანხმობის ფორმა. მონაცემები შეგროვდა ანონიმურად და გამოყენებულ იქნა მხოლოდ კვლევის მიზნებისთვის. მთელი კვლევის განმავლობაში დაცული იყო მონაცემთა კონფიდენციალურობა.

შედეგები

კვლევაში მონაწილე ექიმთა უმრავლესობა ქალია (n=176; 72.7%), ხოლო ასაკობრივად უმრავლესობას წარმოადგენენ 30-39 წლის ექიმები (n=74; 30.6%). კვლევაში სხვადასხვა სპეციალობის ექიმები მონაწილეობდნენ, ძირითადად - ოჯახის ექიმები (n=116; 47.9%) და ქირურგები (n=38; 16%). გამოკითხულ ექიმთა 20.7% (n=50) თამბაქოს მომხმარებელია, ხოლო 21.5% (n=52) - ყოფილი მწეველი. კვლევის შედეგების მიხედვით, თამბაქოს მოხმარება უფრო გავრცელებულია მამაკაცებში (n=26; 39.4%) ქალებთან შედარებით (n=24; 13.63%) (ცხრილი 1).

ცხრილი 2: ექიმების სოციალური და დემოგრაფიული მახასიათებლები.

		(n)	%
ასაკი (წლები)	20–29 30–39 40-49 50-59 60-69 > 70	30 74 46 48 32 12	12.4% 30.6% 19% 19.8% 13.2% 5%
სქესი	ქალი კაცი	176 66	72.7% 27.3%
სამედიცინო სპეციალობა	კარდიოლოგი ოჯახის ექიმი ქირურგი ანესთეზიოლოგი       მეანი/გინეკოლოგი	34 116 38 29 25	14% 47.9% 16% 12% 10%
თამბაქოს მოხმარების სტატუსი	არამწეველი ყოფილი მწეველი მწეველი	140 52 50	57.9% 21.5% 20.7%

კვლევამ დაადასტურა კავშირი თამბაქოს მოხმარებასა და სქესს შორის — თამბაქოს მოხმარება სტატისტიკურად მნიშვნელოვნად დაკავშირებულია მამაკაცებთან (P<0.05). ასაკობრივი ჭრილით, თამბაქოს ყველაზე მაღალი მოხმარება აღინიშნება 30-39 წლის ექიმებში (n=100; 41%; p<0.003). გამოკითხულთა 21.5%-მა (n=52) შეწყვიტა თამბაქოს მოხმარება, მათ შორის 14.8% ქალია, ხოლო 39.4% — მამაკაცი (p=0.00) (ცხრილი 2).

ცხრილი 2: თამბაქოს მოხმარება სქესისა და ასაკის მიხედვით

	არამწეველი	ყიფილი მწეველი	მწეველი	ჯამი	P ღირებულება
სქესი ქალი კაცი ჯამი	126 (71.6%) 14 (21.2%) 140 (57.9%)	26 (14.8%) 26 (39.4%) 52 (21.5%)	24 (13.6%) 26 (39.4%) 50 (20.7%)	176 (72%) 66 (27%) 242 (100%)	P<0.00 P<0.00 P<0.00
ასაკი 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 ჯამი	6 (4%) 52 (37%) 42 (30%) 28 (20%) 12 (9%) 140 (100%)	4 (3%) 24 (17%) 15 (11%) 7 (5%) 2 (1%) 52 (100%)	8 (16%) 24 (48%) 8 (16%) 6 (12%) 4 (8%) 50 (100%)	18 (7%) 100 (41%) 65 (27%) 41 (17%) 18 (7%) 242 (100)	P < 0.003 P < 0.003 P < 0.003 P < 0.003 P < 0.003 P < 0.003

 

კვლევის თანახმად, მწეველთა უმრავლესობა (n=28; 56%) დღეში მოიხმარს 11 ან მეტ ღერს (p=0.026). 44%-მა (n=22) განაცხადა, რომ თამბაქოს მოიხმარს ბოლო 10-15 წელია. ქალებში თამბაქოზე დამოკიდებულების ხანგრძლივობა მეტია, ვიდრე მამაკაცებში. იმ მწეველთა შორის, ვინც თამბაქოს მოიხმარს 15 წელზე მეტია (n=15; 30%), ქალები (n=8; 33%) ჭარბობენ მამაკაცებს (n=7; 27%). აღნიშნული მიგვანიშნებს, რომ ხანგრძლივი დამოკიდებულება თამბაქოზე უფრო ხშირია ქალებში, ვიდრე მამაკაცებში (p=0.2). ამ მოსაზრებას ამყარებს ის ფაქტი, რომ თამბაქოს მოხმარებაზე უარის თქმით, მამაკაცები (n=26; 39.4%) უფრო ხშირად გამოდიან, ვიდრე ქალები (n=26; 14.8%) (ცხრილი 3).

მწეველთა ნახევარზე მეტი (52%) ამჯობინებს თამბაქოს საშუალო ნიკოტინის შემცველობით. მამაკაცთა უმრავლესობა (n=16; 62%) იყენებს საშუალო ნიკოტინის შემცველობის თამბაქოს. ხოლო მაღალი ნიკოტინის მქონე თამბაქოს მომხმარებლებს შორის ქალები (n=6; 25%) აღემატებიან მამაკაცებს (n=4; 15%) (p=0.36). თამბაქოს მოხმარების დაწყების ასაკი მამაკაცებში უფრო დაბალია (16 წლამდე), ვიდრე ქალებში (16-20 წლიდან). თუმცა, გამოკითხულთა უმრავლესობამ (n=23; 46%) დაიწყო თამბაქოს მოხმარება 16-20 წლის ასაკში (p=0.002).

თამბაქოს მოხმარების დაწყების სტიმულად ყველაზე ხშირად სახელდება ორი თანაბრად გავრცელებული ფაქტორი: ინტერესის გაჩენა თამბაქოს მიმართ (n=22; 44%) და სოციალური გარემო/მეგობრების გავლენა (n=22; 44%) (ცხრილი 3).

გამოკითხულ ექიმ-მწეველთა 60%-მა (n=30) სცადა თამბაქოზე უარის თქმა (p=0.000), მათ შორის 53% ქალი იყო (n=16), ხოლო 47% — მამაკაცი (n=14). ექიმ-მწეველთა შორის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ქირურგებში (n=17; 34%) და ანესთეზიოლოგებში (n=10; 20%). ექიმ-მწეველთა უმრავლესობა მუშაობს ჰოსპიტლებში (n=40; 80%), ხოლო 20% — ამბულატორიებში (n=10) (P<0.05). ჰოსპიტლებში მომუშავე ექიმებს შორის 33.3% (n=40) აღმოჩნდა მწეველი, ხოლო ამბულატორიებში - მხოლოდ 8.2% (n=10) (ცხრილი 3).

ცხრილი 3: თამბაქოს მოხმარების სიხშირე, ხანგრძლივობა და ნიკოტინის შემცველობის გავრცელება სქესის მიხედვით

	კაცი	ქალი	ჯამი	P ღირებულება
დღეში მოწეული სიგარეტის რაოდენობა 1-5 6-10 11-20 21-ზე მეტი ჯამი	0 2 (8%) 16 (62%) 8 (31%) 26 (100%)	2 (8%) 7 (29%) 13 (54%) 3 (13%) 24 (100%)	2 (4%) 9 (18%) 28 (56%) 11 (22%) 50 (100%)	P<0.026
თამბაქოს მოხმარების ხანგრძლივობა 1-5 6-10 10-15 15-ზე მეტი ჯამი	0 6 (23%) 13 (50%) 7 (27%) 26 (100%)	0 7 (29%) 9 (38%) 8 (33%) 24 (100%)	0 13 (26%) 22 (44%) 15 (30%) 50 (100%)	P < 0.2
რა სახის ნიკოტინის შემცველობაა გავრცელებული? დაბალი საშუალო მაღალი ჯამი	6 (23%) 16 (62%) 4 (15%) 26 (100%)	8 (33%) 10 (42%) 6 (25%) 24 (100%)	14 (28%) 26 (52%) 10 (20%) 50 (100%)	P < 0.36
თამბაქოს მოხმარების დაწყების ასაკი 16 წლამდე 16 – 20 21 წლის შემდეგ ჯამი	13 (50%) 10 (38%) 3 (12%) 26 (100%)	6 (23%) 13 (50%) 5 (19%) 24 (100%)	19 (38%) 23 (46%) 8 (16%) 50 (100%)	p=0.002
თამბაქოს მოხმარების დაწყების მიზეზი ჩემი მეგობრები ეწეოდნენ ჩემი მეგობრები ეწეოდნენ/სტრესის მოსახსნელად სტრესის მოსახსნელად ინტერესისთვის სულ	14 (54%)   1 (4%) 1 (4%) 10 (38%) 26 (100%)	8 (33%)   1 (4%) 3 (13%) 12 (50%) 24 (100%)	22 (44%)   2 (4%) 4 (8%) 22 (44%) 50 (100%)	p=0.002
ცდილობდათ შეეწყვიტამოწევა გასული წლის განმავლობაში დიახ არა სულ	14 (54%) 12 (46%) 26 (100%)	16 (67%) 8 (33%) 24 (100%)	30 (60%) 20 (40%) 50 (100%)
თამბაქოს მწეველთა დაყოფა სპეციალობების მიხედვით ქირურგი ოჯახის ექიმი ანესთეზიოლოგები კარდიოლოგი მეანობა/გინეკოლოგია სულ	14 (54%) 0 (0%) 7 (27%) 2 (8%) 3 (12%) 26 (100%)	3 (13%) 10 (42%) 3 (13%) 5 (21%) 3 (13%) 24 (100%)	17 (34%) 10 (20%) 10 (20%) 7 (14%) 6 (12%) 50 (100%)	p=0.000
თამბაქოს მწეველთა დაყოფა სამედიცინო ორგანიზაციისმიხედვით ამბულატორია საავადმყოფო ჯამი	0 (0%) 26 (100%) 26 (100%)	10 (42%) 14 (58%) 24 (100%)	10 (20%) 40 (80%) 50 (100%)	p<0.05

გამოკითხულთა აბსოლუტური უმრავლესობა (100%) მიიჩნევს, რომ თამბაქოს მოხმარება საზიანოა ჯანმრთელობისთვის. 84% (n=204) თვლის, რომ ექიმი არ უნდა ეწეოდეს, რადგან პროფესიული მოვალეობიდან გამომდინარე ის პაციენტისთვის კარგი მაგალითი უნდა იყოს. 74%-ის აზრით, ექიმის რჩევა ანტითამბაქოს კონსულტაციის ფარგლებში ხელს უწყობს პაციენტში თამბაქოზე უარის თქმას (ცხრილი 4).

ცხრილი 4: ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოს მოხმარების მიმართ

	არასოდეს ვყოფილვარ მწეველი	ყოფილი მწეველი	მწეველი	ჯამი	P ღირებულება
თამბაქოს მოხმარება ჯანმრთელობისთვის საზიანოა ვეთანხმები არ ვეთანხმები არ მაქვს აზრი სულ	140 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 140 (100%)	52 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 52 (100%)	50 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 50 (100%)	242 (100%) 0 (0%) 0 (0%) 242 (100%)	P<0.00 P<0.00 P<0.00
ექიმმა არ უნდა მოწიოს თამბაქო და ასეთი ქცევა კარგ მაგალითს აძლევს პაციენტს ვეთანხმები არ ვეთანხმები არ მაქვს აზრი სულ	137 (98%) 3 (2%) 0 (0%) 140 (100%)	47 (90%) 5 (10%) 0 (0%) 52 (100%)	20 (40%) 10 (20%) 20 (40%) 50 (100%)	204 (84%) 18 (7%) 20 (8%) 242(100%)
თამბაქოზე უარი მაღალია იმ პაციენტებში, რომელთაექიმი ახდენს მოწევის შეწყვეტის კონსულტაციას ვეთანხმები არ ვეთანხმები არ მაქვს აზრი სულ	127 (91%) 12 (9%) 1 (1%) 140 (100%)	41 (79%) 5 (10%) 6 (12%) 52 (100%)	10 (20%) 11 (22%) 29 (58%) 50 (100%)	178 (74%) 28 (12%) 36 (15%) 242 (100%)
ექიმმა ყოველთვის უნდა ურჩიოს პაციენტებს თამბაქოს მოხმარების შეწყვეტის შესახებ ვეთანხმები არ ვეთანხმები არ მაქვს აზრი სულ	140 (100%) 0 0 140 (100%)	51 (99%) 0 1 (1%) 52 (100%)	49 (99%) 0 1 (1%) 50 (100%)	240 (99%) 0 (0%) 2 (1%) 242 (100%)
ექიმი-მწეველი ნაკლებ რჩევას იძლევა თამბაქოს მოხმარების შეწყვეტის შესახებ ვეთანხმები არ ვეთანხმები არ მაქვს აზრი სულ	66 (47%) 43 (31%) 31 (22%) 140 (100%)	3 (6%) 34 (65%) 15 (29%) 52 (100%)	7 (14%) 41 (82%) 2 (4%) 50 (100%)	76 (31%) 118 (49%) 48 (20%) 242 (100%)
ექიმებს უნდა გაიარონ სპეციალური ტრენინგი თამბაქოს მოხმარების შეწყვეტის შესახებ ვეთანხმები არ ვეთანხმები არ მაქვს აზრი სულ	89 (64%) 15 (11%) 36 (26%) 140 (100%)	32 (62%) 8 (15%) 12 (23%) 52 (100%)	43 (86%) 3 (6%) 4 (8%) 50 (100%)	164 (68%) 26 (11%) 52 (21%) 242 (100%)

ექიმ-მწეველთა უმრავლესობა თამბაქოს მოხმარების საჯარო პოლიტიკის გამკაცრების წინააღმდეგია. თუმცა, 92%-ის (n=46) აზრით, თამბაქოს მოხმარება მაქსიმალურად უნდა აიკრძალოს საზოგადოებრივ სივრცეებში. როგორც მწეველთა, ასევე არამწეველთა აბსოლუტური უმრავლესობა (100%) მხარს უჭერს ინიციატივას, რომ თამბაქოს გაყიდვა უნდა აიკრძალოს 18 წლამდე პირებისთვის და მოზრდილებისთვისაც გარკვეული შეზღუდვებით (ცხრილი 5).

ცხრილი 5: ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოს კონტროლის საჯარო პოლიტიკის გამკაცრებაზე

	ვეთანხმები		არ ვეთანხმები
	მწეველი	არამწეველი	მწეველი	არამწეველი
საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში თამბაქოს მოხმარება უნდა იყოს მაქსიმალურად შეზღუდული	46 (92%)	188 (97%)	4 (8%)	2 (1%)
პრევენციული ჯანმრთელობის მინიშნები უნდა იყოს სიგარეტზე დიდი ანაბეჭდით	40 (80%)	166 (86%)	6 (12%)	2 (1%)
თამბაქოს რეალიზაცია იკრძალება 18 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის	50 (100%)	192 (100%)	0	0
თამბაქოს რეკლამა უნდა აიკრძალოს	44 (88%)	160 (83%)	2 (4%)	12 (6%)
სამედიცინო დაწესებულებები უნდა გამოცხადდეს თამბაქოსგან თავისუფალ ზონებად	38 (76%)	168 (87%)	6 (12%)	10 (5.2%)
თამბაქოს ნაწარმზე ფასი მკვეთრად უნდა გაიზარდოს	22 (44%)	121 (63%)	26 (52%)	37 (19%)

 დისკუსია

კვლევამ აჩვენა, რომ ექიმს მნიშვნელოვანი როლი აქვს პაციენტებში თამბაქოს მოხმარების შემცირებაში. ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოს მოხმარების მიმართ განსაზღვრავს, რამდენად აქტიურად ახორციელებენ ისინი ანტითამბაქო კონსულტაციებს და რამდენად ხშირად აძლევენ რჩევებს თამბაქოს მოხმარებაზე უარის თქმის შესახებ. ექიმებში თამბაქოს მოხმარების მაღალი მაჩვენებელი და მათი დამოკიდებულება გავლენას ახდენს პაციენტებზე, კერძოდ - ანტითამბაქო კონსულტაციების ჩატარებასა და რეკომენდაციების გაცემაზე. მსგავსი შედეგები დაფიქსირებულია სხვა კვლევებშიც (Stead et al. 2013).

შედეგები მიუთითებს იმაზე, რომ ექიმებს ნაკლებად აქვთ ინფორმაცია თამბაქოს მავნე ზემოქმედებაზე, ასევე მათ აკლიათ თვითდაჯერებულობა, რომ ანტითამბაქო კონსულტაციებს მართლაც შეუძლია გავლენა მოახდინოს პაციენტის ქცევაზე. კვლევის მიხედვით, ექიმების 11% არ ეთანხმება მოსაზრებას, რომ ექიმის რჩევა მნიშვნელოვნად ზრდის პაციენტის შანსს თამბაქოზე უარის თქმაში.

კვლევა ადასტურებს, რომ ანტითამბაქო კონსულტაციების შემცირება (11%-დან 6%-მდე) და თამბაქოს მოხმარებაზე უარის თქმის შესახებ რჩევების კლება (38.2%-დან 19.8%-მდე) ამცირებს პაციენტების მიერ თამბაქოზე უარის თქმის მცდელობებს (25.3%-დან 23.1%-მდე), რაც კიდევ ერთხელ მიანიშნებს ექიმების განსაკუთრებულ როლზე თამბაქოს მოხმარების შემცირებაში.

კვლევა ადასტურებს ექიმებში თამბაქოს მოხმარების მაღალ მაჩვენებელს. თითქმის მეხუთედი თამბაქოს მომხმარებელია, თუმცა, ზოგად მოსახლეობასთან შედარებით ეს მაჩვენებელი მაინც დაბალია (ექიმებში - 20.7%, ხოლო მოსახლეობაში - 30.7%). ასევე გამოვლინდა განსხვავებები სქესის, ასაკის და სპეციალობის მიხედვით. ქალი ექიმი-მწეველების წილი (13.6%) უფრო მაღალია, ვიდრე ქალი მწეველების მაჩვენებელი მთლიან მოსახლეობაში (7.8%), ხოლო მამაკაცი ექიმი-მწეველების მაჩვენებელი (39.4%) დაბალია, ვიდრე საერთო მოსახლეობაში (55.5%).

გრძელვადიანი დამოკიდებულება თამბაქოზე უფრო მეტად ქალებში ვლინდება. სიხშირის მიხედვით, ექიმები დღეში 11 ან მეტ ღერ სიგარეტს მოიხმარენ (p=0.026), რაც ემთხვევა ქვეყნის მოსახლეობის საშუალო მაჩვენებელს (Gegia et al. 2015). გამოკითხულთა უმრავლესობამ (44%) თამბაქოს მოხმარება 16-20 წლის ასაკში დაიწყო (p=0.00), რაც ემთხვევა სკოლის დამთავრებასა და სტუდენტობის პერიოდს, როდესაც სტრესული ფაქტორები განსაკუთრებით მკვეთრად ვლინდება (p=0.002). მსგავსი შედეგები იქნა მიღებული სხვა კვლევებშიც (Verulava et al. 2020; Mukeria et al. 2020).

თამბაქოზე უარის თქმის თვალსაზრისით, როდესაც ვადარებთ ექიმების მაჩვენებელს მოსახლეობის მაჩვენებელს, მნიშვნელოვანი განსხვავება ვლინდება: ქვეყანაში მხოლოდ 23.1%-მა სცადა თამბაქოზე უარის თქმა, ხოლო ექიმებში ეს მაჩვენებელი 60%-ია (p=0.000). განსხვავება სქესის მიხედვითაც აშკარაა. სავარაუდოდ, ეს განპირობებულია იმით, რომ ექიმებს აქვთ მეტი ცოდნა თამბაქოს მავნე ზემოქმედების შესახებ და ყოველდღიურად ხვდებიან ასეთ შედეგებს პაციენტებში, რაც მათ თვითონაც უბიძგებთ თამბაქოზე უარის თქმისკენ.

თამბაქოს მოხმარება ყველაზე გავრცელებულია უროლოგებს, ონკოლოგებსა და ნევროლოგებს შორის, ხოლო ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი ოჯახის ექიმებშია (20%), შედარებით ჰოსპიტალურ ექიმებთან (80%). ეს შეიძლება აიხსნას მათი საქმიანობის სპეციფიკით — ჰოსპიტალურ ექიმებში სტრესული ფაქტორები მეტია, რაც მოიცავს ღამის მორიგეობებს, გადაჭარბებულ სამუშაო საათებს, შვებულებების ნაკლებობას და მძიმე პაციენტების სიმრავლეს. მსგავსი ტენდენციები იკვეთება სხვა კვლევებშიც (Merrill et al. 2006).

ექიმების დამოკიდებულება თამბაქოს მომხმარებელ პაციენტებთან დაკავშირებულია მათი პირადი სტატუსით — მწეველი ექიმები ხშირად იჩენენ უფრო ლოიალურ დამოკიდებულებას მწეველ პაციენტებთან, ვიდრე არამწეველი ექიმები. გარდა ამისა, ისინი ხშირად არ თვლიან, რომ ანტითამბაქო კონსულტაციებს შედეგი მოაქვს. აღსანიშნავია, რომ ოჯახის ექიმები იშვიათად ინტერესდებიან პაციენტის თამბაქოს მოხმარების ჩვევებით, არ იღებენ საკმარის პრევენციულ ზომებს და ნაკლებად უწევენ პროპაგანდას ჯანსაღ ცხოვრებას.

ჯანსაღი ცხოვრების წესის პროპაგანდა და ანტითამბაქო კონსულტაციები უნდა ხორციელდებოდეს პირველადი ჯანდაცვის დონეზე, რათა შემცირდეს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორის - თამბაქოს - გავლენა მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე.

არსებობს არაერთი მიზეზი, რატომაც ექიმები რეგულარულად არ ატარებენ თამბაქოს მომხმარებელი პაციენტებისთვის კონსულტაციას: კონსულტაციისთვის გამოყოფილი მცირე დრო, პაციენტის უნდობლობა ცხოვრების წესთან დაკავშირებულ რჩევებთან მიმართებით, და ექიმის არასაკმარისი რწმენა იმისა, რომ მისი რჩევა რეალურ შედეგს მოიტანს (Tong et al. 2010). კვლევები აჩვენებს, რომ პაციენტის ჯანმრთელობის სტატუსი ნაწილობრივ განსაზღვრავს, მიიღებს თუ არა ის თამბაქოზე უარის თქმის შესახებ კონსულტაციას. ასთმით, გულ-სისხლძარღვთა და ქრონიკული სასუნთქი სისტემის დაავადებებით პაციენტებს უფრო ხშირად ეძლევათ მსგავსი რჩევა, ვიდრე არამწეველებს.

კვლევამ აჩვენა, მიუხედავად იმისა, რომ ექიმები აღიარებენ საკუთარ როლს თამბაქოს კონტროლის საქმეში, ისინი საკმარისად არ ერთვებიან პაციენტებთან მოტივაციის ყველა ასპექტის შესასწავლად. ეს მიუთითებს თანამედროვე კონსულტაციური და მოტივაციური ტექნიკების ცოდნის ნაკლებობაზე — რაც მხოლოდ ინფორმაციის მიწოდებას კი არ გულისხმობს, არამედ დიალოგის უნარის ფლობას. ასევე დასტურდება, რომ ექიმებს არ ჰყოფნით დრო, რათა ჩაერთონ პაციენტებთან უფრო სიღრმისეულ და ხანგრძლივ საუბრებში.

დასკვნა

ექიმებს განსაკუთრებული როლი აქვთ პაციენტებში თამბაქოზე უარის თქმის ხელშეწყობაში. მიუხედავად იმისა, რომ მათ გააჩნიათ შესაბამისი ცოდნა თამბაქოს ზემოქმედებაზე დაავადებების განვითარებაში, თავადაც ხშირად არიან თამბაქოზე დამოკიდებულნი. აუცილებელია მათი მოტივირება, რათა თვითონაც იმოქმედონ საკუთარი ჩვევების შეცვლისკენ და მაგალითი მისცენ პაციენტებს. მიზანშეწონილია, გაიზარდოს ექიმების განათლება თამბაქოს მოხმარებაზე უარის თქმის ეფექტურ მეთოდებთან დაკავშირებით. თამბაქოს წინააღმდეგ ბრძოლის სწავლების ინტეგრაცია სამედიცინო უნივერსიტეტების სასწავლო პროგრამებში მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს ექიმების ჩართულობას ანტითამბაქო კონსულტაციებში. 

გამოყენებული ლიტერატურა

Besson A, Tarpin A, Flaudias V, Brousse G, Laporte C, Benson A, Navel V, Bouillon-Minois JB, Dutheil F. Smoking Prevalence among Physicians: A Systematic Review and Meta-Analysis. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(24):13328.

Carlos S, Rico-Campa A, de la Fuente-Arrillaga C, Echavarri M, Fernandez-Montero A, Gea A, et al. Do healthy doctors deliver better messages of health promotion to their patients? Data from the SUN cohort study. Eur J Public Health. (2020) 30:466–72.

Edwards R, Tu D, Stanley J, Martin G, Gifford H, Newcombe R. Smoking prevalence among doctors and nurses-2013 New Zealand census data. N Z Med J. 2018;131(1471):48–57.

Foundation for a Smoke-Free World. Doctors' Survey: Global results. Sermo, 2023.

Gegia M, Magee MJ, Kempker KK, Kalandadze I, Chakhaia T, GolubHenry JE, Blumberg M. Tobacco smoking and tuberculosis treatment outcomes: a prospective cohort study in Georgia. Bull World Health Organ. 2015; 93 (6):390-399.

Kaneita Y, Ohida T, Imamura S, Ikeda M, Itani O. Prevalence and Correlates of Smoking Among Japanese Physicians. JMAJ. 2013; 262-266

Kilgore EA, Waddell EN, Tannert Niang KM, Murphy J, Thihalolipavan S, Chamany S. Provider Attitudes and Practices on Treating Tobacco Dependence in New York City After 10 years of Comprehensive Tobacco Control Efforts. J Prim Care Community Health. 2021;12:2150132720957448.

Matouq A, Khader Y, Khader A, Al-Rabadi A, Al Omari M, Iblan I, Al-Sheyab N. Knowledge, attitude, and behaviors of health professionals towards smoking cessation in primary healthcare settings. Transl Behav Med. 2018;8(6):938–43

Merrill RM, Madanat H, Layton JB, Hanson CL, Madsen CC. Smoking prevalence, attitudes, and perceived smoking prevention and control responsibilities and behaviors among physicians in Jordan. International Quarterly of Community Health Education. 2006; 26(4):397-413.

Mukeria M, Kiknadze B, Verulava T. The Impact of the Tobacco Control Law on Youth Tobacco Use. Archives of the Balkan Medical Union. 2020; 55 (1):108-112.

Ockene JK, Kristeller J, Pbert L, Herbert JR, Luippold R, Goldberg R, Landon J, Kalan K. The physician-delivered smoking intervention project can short-term interventions produce long-term effects for a general outpatient population? Health Psychology. 1994; 13:278-281.

Qiao Z, Hui L, Nan J, Yanhong G, Jianwei Z, Xiaoxv Y. Prevalence and determinants of smoking behavior among physicians in emergency department: A national cross-sectional study in China. Frontiers in Public Health. 2022;10.

Reile R, Parna K. Do physicians address their patients’ smoking behavior? Results from a nationwide survey among physicians in Estonia. Public Health. 2018;161:1–4.

Stead LF, Buitrago D, Preciado N, Sanchez G, Hartmann-Boyce J, Lancaster T. Physician advice for smoking cessation. Cochrane Database Syst Rev. 2013; 5.

Tong EK, Strouse R, Hall J, Kovac M, Schroeder SA. National survey of U.S. health professionals’ smoking prevalence, cessation practices, and beliefs. Nicotine Tob Res. 2010;12(7):724-733

Verulava T, Dangadze B, Jorbenadze R, Lordkipanidze A, Karimi L, Eliava E, Maglakelidze T. The Gatekeeper Model: patient’s view on the role of the family physician. Family Medicine & Primary Care Review. 2020; 22(1): 75–79

Verulava T, Nemsadze D, Jorbenadze R, Dangadze B. Factors that influence tobacco use in Georgian youth. Malta Med J.  2020; 32 (2):49-58.  

Wang Q, Zhang X, Wang Z. et al. Doctors’ smoking control knowledge, attitudes and practices: a cross-sectional study conducted in Shandong Province, China. BMC Public Health. 2021; 21(73).

---